Bir Modern Zamanlar Dorian Gray Anatomisi
“Bir çocuk yumruk yapılmış elini açıp içinde ne olduğunu göstermeye yanaşmazsa, avucunda bulunmaması gereken uygunsuz bir şey bulunuyor demektir.”
Buz dağının görünmeyen kısmının büyüklüğü bilinçdışındaki içeriktedir. Freud’a göre “Güçlü bir direnç, bilinçdışındaki içeriğin azımsanmayacak çarpıtmalara uğratıldığını dolayısıyla yerdeş oluşundan bilinçdışındaki kökenine varmak için uzun bir yolun geride bırakılması gerekeceğini gösterir.”
David Aames (Tom Cruise) ölen zengin medya otoritesinin tek oğlu olarak onun yerine geçer. Hayatta bir insanın sahip olmak isteyeceği her şeye sahip gözükmektedir. Para, mevki, kadınlar ve tabii yüksek dozda Tom Cruise karizması…
David ve Mc Cabe (Kurt Russell) bir hücrede karşı karşıyadır. David’in yüzünde bir maske vardır ve maskeyi çıkartmamak için, doktoru Mc Cabe’e sürekli direnir. Mc Cabe onu maskeden kurtarmak ister, neler olduğunu, başından neler geçtiğini anlatması için onunla konuşmaya çalışır. David’i konuşturabilmek için unuttuğu geçmişini çağrışım ve benzeşim yoluyla ona hatırlatmakta, bunları uyanıkken yaptırma yani David’i bilinçli düş moduna sokarak gerçekleştirmektedir. Bilinçli düş moduna giren David bomboş Times Square’da tek başınadır.
Bomboş Times Square Meydanı, Tabula Rasa’ya (İnsan beyninin başlangıçta boş bir levha olduğunu öneren felsefi görüş) işaret eder. Yine Freud’a göre psikanaliz karşılaştığı bilmecelerin çözümünü elden geldiğince psikanalizden geçirilen kişilerin kendilerinden duymak tekniğini izler. Mc Cabe’nin David üzerinde izlediği yöntem de budur. David gördüğü düşlerin ne anlama geldiğini anlatır fakat düşün içine girdiği için de oldukça zorlanır.
Gerçeklik yitirilme tehlikesi taşır.
David’in gördüğü ilk düş Julie’dir. Julie Gianni( Cameron Diaz) bütün erkeklerin hayran olduğu bir yıldızdır. Kalbini playboy sayılabilecek David’e kaptırır. İlişkilerinin odağı cinselliktir. David kendisi için düzenlenen partide Sofia’yı (Penolope Cruz) görene kadar Julie ile ilişkisini sürdürür. David’in Sofia’ya aşık olduğunu fark eden Julie üzüntüsünü gizler. Hiçbir şey olmamış gibi David ile dostluğunu sürdürmeye çalışır. Ne de olsa derin kederler sessizdir. Üzgün Julie partide sürekli David’i takip eder. David, ilk görüşte Sofia'ya vurulmuştur, bu ne kadar imkansız olsa da, beyninde idealize edilmiş kadın imgesi Sofia'dır. Julie ile olan ilişkisini bitiren David, Sofia ile yakınlaşma aşamasındayken de Julie tarafından takip edildiğinin farkındadır hatta bu Sofia ile aralarında espri konusu olur. Bundan rahatsızlık duymak yerine içten içe haz alır. Bu haz, aslında filmin kilit noktasını oluşturur.
Bir sabah Sofia’nın evinden çıktığında Julie’nin onu arabayla takip ettiğini görür. Julie’nin yaptığı duygu sömürüsüne dayanamayarak anlık bir vicdan azabı sonucu kendisini onun arabasında bulur. Bu, sonu olacaktır fakat her şeyin sonu olacak kaza gerçekte yaşanmış mıdır? Yoksa bu da bir düşten mi ibarettir?
“Anımsanan düş: gerçek olmayıp bunun çarpıtılmış bir yerdeş ürünüdür.” Julie arabayı köprüden aşağı sürer ve ölümü David’e göre böyle olur. David ise bu kazadan canlı çıkmasına karşın yüzü parçalanır. Neden maske taktığını Mc Cabe’ye böyle anlatır. Yüzünün çirkinliği dolayısıyla maskeye mahkûm olmuştur. Kazadan sonra Sofia, onu çirkin yüzüyle kabul etmez, bu acıyla dipsiz bir karanlığa sürüklenir ya da düşleri çarpıtılmış gerçekler şeklinde su yüzüne çıkmaya devam eder.
David’in yakın arkadaşı Brian Shelby, Julie’nin bir numaralı hayranıdır hatta onun için çıldırmaktadır. David’in düzenlediği partide, Julie’nin ona yaptığı kurdan daha önceden tanıştıkları fikrine kapılırız. Sofia’yı partiye getirerek David’le tanıştıran da Brian Shelby’dir. David Sofia’yı sözde en yakın arkadaşının elinden çalmıştır. İki arkadaş arasındaki gizli düşmanlığın nedeni budur. David’e göre Brian Shelby, yedi cüceler adını verdiği şirket komitesiyle iş birliği içindedir ve onu yok etme planları peşindedir.
Filmde olduğu gibi rüyalarda da mantıken her şey kopuktur. Olaylar arasında nedensellik ilkesinden ziyade düşleyenin anlamlandırması ve kendini düşün içinde istediği gibi konumlandırması ve gerçeği yeniden yaratması yatar. Gerçek hayatta bilinçli uyanık zihninde bunun farkında olması ve bilinçli rüya görmesi lüsid rüya olarak geçer. Fakat David uyan çağrısına karşın uyanamaz, mecazi olarak uyanamaz yani düşün içinde düş gördüğünün farkına varamaz dolaysıyla bu bir lüsid rüya değildir, ona komplo kurulmamıştır. O, Julie’yi öldürmüştür ve bu gerçeğe zihni bir türlü teslim olmaz. Sofia, Julie’dir. Zihni bunu yine rüya olarak yorumlar. Bilinçli rüya görme şirketiyle imzaladığı anlaşma da bu düşün bir parçasıdır. Rüya görme şirketine göre insanlara sunulan bu imkân zihnin devrimidir ya da David için sadece işler istediği gibi yolunda gitmemiştir ve bu şirket ortaya çıkmıştır. Zihin boş levhalıktan kurtularak düşsel kişilerin ve olayların hareket alanı haline gelir.
Mc Cabe hücreden ayrılana kadar David’le konuşmayı sürdürür. Bu süreçte David, Julie’yi öldürdürdüğünün farkına varır. Cinayet işlediğini kabul eder. Mc Cabe ise mantıklı, tutarlı olsaydı David’e şirket komitesinin komplo kurduğuna bile inanabilmeye hazır olduğunu fakat anlattığı hiçbir şeyin gerçek olmadığını ve ona yardımcı olamayacağını söyler. David’i kurtarmak için elinden bir şey gelmediğini ona açıklar ve hücreden çıkar gider.
Bu durumu kabullenemeyen David tamamen sanrılara gömülür, zihni rüya görmek için anlaşma imzaladığı şirket düşünü uydurur. Teknik servis olarak kendisini kurtarması için çağırdığı teknisyene her şeyin bir rüya olduğunu açıklattırır. Zihninde dondurulan insanların kendi kontrolünde olduğunu görür. David:-“ Yani tüm bunlar bir hayal miydi? Mesela Mc Cabe ‘nin buraya gelmesini istesem…” der ve son sahnede istediği gibi Mc Cabe vardır yani her şey hayalden ibarettir.
Freud’a göre örneğin hediye edilen eşyaların kaybedilmesinin altında bir takım yanılgılar gizlidir. O yanılgıların temelinde unutmak istemek yatar. David’in yanılgısı da cinayeti unutmak isteyişi sonucunda yaşadığı gerçekliği kaybetmesidir.
Gerçekleri kabul etmeyen David, intihar ettiğini düşlese de hücresinde bilinçdışının tutsağı olmaya devam edecektir. Kazadan dolayı yüzünün parçalandığını söylese de maskesini hiçbir zaman çıkarmamıştır. İntihar ettiği sahnede asansörle bulutlara doğru çıkarken, annesinden kalan Monet’nin tablosu “Vanilla Sky”aslında bilinçaltını nasıl etkilemiş buna ulaşırız. Annesinden kalan hatırayla David aslında annesine ulaşır. Oedipus kompleksinin izlerine filmin bütün örüntülerinde rastlarız. Babasının yerine geçmesi, babası tarafından çocukken sevildiğini hiç hatırlamaması gibi. Dışarıdan şahane gibi görünse de hayatı eski sevgilisini öldürmesiyle karanlığa sürüklenmiş hatta sona ermiştir. Çirkinleşen yüzü değil, Oscar Wilde’ın Dorian Gray’in Portresi’ndeki gibi ruhudur ve ruhu çirkinleştikçe görüntüsü de çirkinleşmiştir.
Filmi, nitelediğini düşündüğüm bir Jean Rousselot dizesiyle noktalıyorum.
“Duman ve kırmızı buğdaydan
Bir hülya ol kendin için;
.………………………
Asla yaşlanmayacaksın.”
Vanilla Sky; "Abre Los Ojos" orjinal filminden sonra yeniden yazılıp yönetilmiştir.
|